మయూరం - నెమలి - మైలతుత్తం !

మయూరం - నెమలి - మైలతుత్తం !

(Vvs Sarma గారికికృతజ్ఞలతో. )

.

చాగంటి కోటేశ్వరరావుగారి ధర్మమా అని ఈరోజు నెమలిని గురించి ఆలోచనలు వచ్చాయి. మయూరం చాలా విచిత్రమైన పక్షి విశేషము. సంస్కృత సాహిత్యంలో అనేక నామాలు. 

.

। बर्हिणः २ बर्ही ३ नीलकण्ठः ४ भुजङ्गभुक् ५ शिखाबलः ६ शिखी ७ केकी ८ मेघनादानुलासी ९ । इत्यमरः प्रचलाकी १० चन्द्रकी ११ सितापाङ्गः १२ । इति शब्दरत्नावली ॥ ध्वजी १३ मेघानन्दी १४ कलापी १५ शिखण्डी १६ चित्पिच्छिकः १७ भुजगभोगी १८ मेघनादानुलासकः १९ 

.

పురాణాలలో కూడా నెమలి ప్రసక్తి వస్తుంది. శ్రీకృష్ణుడు నెమలి ఈక ధరిస్తాడు. కార్తికేయుని వాహనం నెమలి. భారతంలో భీష్ముడు కృష్ణుని సుబ్రహ్మణ్య అని సంబోధిస్తాడు. ఆయన శిఖలో నెమలిఈక ఆయన కుమార తత్త్వానికి సంకేతం. మయూరః పుంలింగం. మయూరి స్త్రీ. నాట్య మయూరీ అనే వర్ణన సుపరిచితం. ఈ పక్షివైచిత్ర్యానికి కారణం రామాయణంలో ఇలా ఉంది 

.

प्रविष्टायां हुताशन्तु वेदवत्यां स रावणः 

। पुष्पकन्तु समारुह्य परिचक्राम मेदिनीम् ॥

.

వేదవతి అగ్నిప్రవేశం చేశాక రావణుడు పుష్పక విమానంలో భూమిని పరిభ్రమణం చేయడం ప్రారంభించాడు.

. 

ततो मरुत्तं नृपतिं यजन्तं सह दैवतैः । उशीरबीजमासाद्य ददर्श स तु रावणः ॥

.

ఉశీరబీజమనే దేశంలో ప్రవేశించి అక్కడమరుత్తుడనే రాజు దేవతలను ఆవాహనచేసి చేస్తున్న యజ్ఞాన్ని చూఛాడు. 

.

संवर्त्तो नाम ब्रह्मर्षिः साक्षाद्भ्राता बृहस्पतेः । याजयामास धर्म्मज्ञः सर्व्वैर्देवगणैर्वृतः ॥

.

అక్కడ ధర్మజ్ఞుడూ, బృహస్పతి సోదరుడైన సంవర్తుడనే బ్రహ్మర్షి యజ్ఞాన్ని నిర్వహిస్తున్నాడు.

.

दृष्ट्वा देवास्तु तद्रक्षो वरदानेन दुर्जयम् । तिर्य्यग्योनिं समाविष्टास्तस्य धर्षणभीरवः ॥

.

అక్కడ ఉన్న దేవతలు వరములచేత అజేయుడైయున్న రావణుని చూచి భయముతో పక్షుల రూపములు దాల్చి ఎగిరిపోయారు. 

.

इन्द्रो मयूरः संवृत्तो धर्म्मराजस्तु वायसः । कृकलासो धनाध्यक्षो हंसश्च वरुणोऽभवत् ॥”इत्यादि ॥

.

ఇంద్రుడు నెమలి, యముడు కాకి, కుబేరుడు బల్లి, వరుణుడు హంస అయారు . ఇలాగే అన్యదేవతలుకూడా..... 

.

हर्षात्तदाब्रवीदिन्द्रो मयूरं नीलबर्हिणम् । प्रीतोऽस्मि तव धर्म्मज्ञ ! भुजगाद्धि न ते भयम् ॥

इदं नेत्रसहस्रन्तु यत्त्वद्वर्हे भविष्यति । वर्षमाणे मयि मुदं प्राप्स्यसे प्रीतिलक्षणम् ॥

एवमिन्द्रो वरं प्रादान्मयूरस्य सुरेश्वरः । नीलाः किल पुरा बर्हा मयूराणां नराधिप ! ।

सुराधिपाद्वरं प्राप्य गताः सर्व्वे विचित्रताम् ॥”

.

రావణుడు యజ్ఞశాల వదలి వెళ్ళాక దేవతలు తిరిగివస్తారు. నెమళ్ళ సంఘంలో దాగిన ఇంద్రుడు ఆనందంతో నెమళ్ళపై వరాలు కురిపిస్తాడు. సర్పాల భయంలేకుండా వరం ఇస్తాడు. ఆకర్షణీయమైన నీలి వర్ణం ఇస్తాడు. తన సహస్రాక్షాలకు ప్రతీకగా పింఛంలో నెమలికన్నులు ఇస్తాడు. 

.

इत्यन्तं वाल्मीकीये रामायणे उत्तरकाण्डे १८

.

మైల తుత్తం అనే మాట నాకు చిన్నప్పుడు వింతగా ధ్వనించేది.

దాని అర్థం ఈవాళ తెలిసింది. ఇది మయూర తుత్థం అనే సంస్కృత పదానికి వికృతి. నెమలి కంఠం వర్ణం గల కాపర్ సల్ఫేట్ అనే రసాయనం,

తామ్ర పాత్రలకు ఆమ్లం తగిలినప్పుడు ఏర్పడేది.

నాచిన్నప్పుడు నీలి ఆకుపచ్చ కలనేత రంగు చీరలను నెమలికంఠం 

రంగు అనేవారు . 

మయూర కు తెలుగు తమిళ వికృతి మయిలు. 

మయూరం అనే తమిళనాడు గ్రామానికి ఆపేరు మార్చి మయిలాడుత్తురై 

(నెమలి ఆడే ఊరు) అనిపేరు పెట్టారు. ఇది శివక్షేత్రం. మయూరనాథేశ్వరుని సన్నిధి. తుత్తునాగం అనే జింక్ పేరుకూడా ఈ తుత్థం నుండే వచ్చింది.